سوزن دوزی (به انگلیسی Embroidery) بلوچی نماد پیوند فرهنگ ایرانی با گذشته‌ی تاریخی خود است. این هنر، تراوش خلاقیت زنان بلوچ است که از گذشته تا به امروز در میان این مردم رواج داشته است.
سوزن دوزی می‌تواند الگوی دنیای مد در بازار‌های جهانی شود. به همین خاطر سعی داریم شما را با این هنر خارق‌العاده بیشتر آشنا کنیم:

• تاریخچه‌ی سوزن دوزی بلوچی
• مواد و ابزار سوزن دوزی
• انواع طرح‌های بکار رفته در سوزن دوزی
• قدمت سوزن دوزی

تاریخچه‌ی سوزن دوزی بلوچی

سوزن دوزی هنری رایج در میان زنان بلوچ است که “بلوچی دوزی” هم گفته می‌شود. هنر هم‌واره بخشی از فرهنگ غنی این دیار از ایران بوده است. زنان بلوچ با استفاده از ابتدایی‌ترین مواد موجود در طبیعت جلوه‌های برجسته‌ی زندگی خود را بازگو می‌کنند. بلوچی دوزی هنر دست دختران و زنان بلوچ است که بدون استفاده از تجهیزات مکانیکی و چرخ خیاطی انجام می‌شود. دختران بلوچ در خانواده‌های خود این هنر را از کودکی یاد می‌گیرند. سوزن دوزی روی لباس (سوزن دوزی روی مانتو، سوزن دوزی چادر، سوزن دوزی شال و روسری) از اصلی ترین کاربردهای این صنعت است.

سوزن دوزی مهارتی است که در طی هزاران سال نسل به نسل منتقل شده‌است. در غرب ایران لباس‌های سوزن دوزی شده‌ای پیدا شده که قدمت آن‌ها به ۶۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح می‌رسد (یعنی تقریبا ۸۰۰۰ سال!) در بیشتر نقاشی‌های قدیم طرح‌های سوزن دوزی شده روی لباس اشخاص دیده می‌شود که حاکی از رواج سوزن دوزی در آن دوره است. البته سوزن دوزی در قدیم بیشتر جنبه محافظتی و طلسمی داشته است. سوزن دوزی در بین بلوچ‌ها هنری پر سابقه است که تاریخ دقیق را برای آغاز آن نمی‌توان پیدا کرد.

قدمت سوزن دوزی

بنابه بعضی گفته‌ها در دو سده پیش از ظهور دین اسلام، اسلاو‌ها که یک قوم مسیحی بودند از طریق جاده‌ی ابریشم به بلوچستان آمدند. کار این قوم پرورش ابریشم و ریسیدن نخ بود. آن‌ها با نخ‌های ابریشمی سوزن دوزی می‌کردند. ممکن است این اتفاق در رواج سوزن‌دوزی در میان بلوچ‌ها نقش داشته باشد.
سوزن دوزی در زمان تیموری و صفوی نیز در میان بلوچ‌ها بسیار رایج شده بود. معزالدین مهدی در کتاب “آخرین مأموریت” در باره‌ی سوزن دوزی بلوچی می‌نویسد و آن را یکی از صنعت‌های زیبا و ارزنده می‌نامد. او در مورد نقوش به‌کار رفته روی پارچه‌ها می‌گوید: “این نقوش بسیار با دقت و ظرافت دوخته شده‌اند و سر مویی با یکدیگر تفاوت ندارند.”

مواد و ابزار سوزن دوزی

مواد اولیه سوزن دوزی نخ و پارچه است. از نخ‌های ابریشمی، پنبه‌ای، آکلریک و دمسه (یک نوع نخ فرانسوی) در این صنعت استفاده می‌شود. امروزه به‌ دلیل گرانی و کمیاب بودن نخ‌های ابریشمی بیشتر از نخ‌های پنبه‌ای در سوزن دوزی استفاده می‌شود. این نخ‌ها را معمولاً از پاکستان وارد می‌کنند (به‌خاطر مجاورت بلوچستان به پاکستان و دسترسی آسان به نخ‌های پنبه‌ای).

ترکیب رنگ‌ها و طرح‌ها در سوزن دوزی بلوچی جذاب و پر رمز و راز است. طرح‌ها اشکالی برگرفته از زندگی و حیات است. (در ادامه این طرح‌ها را شرح می‌دهیم.)
جنس پارچه از دیگر عوامل تایین کننده در سوزن دوزی است، زیرا تار و پود پارچه مشخص می‌کند که طرح چقدر ظریف و پر کار باشد. هر چه پارچه ظریف‌تر باشد طرح‌ها شلوغ‌تر می‌شوند.

ابزار کار سوزن دوزی بلوچ‌ها مینیمالیستی‌ترین حالت ممکن را دارد: سوزن، قیچی، انگشتانه.

انواع طرح‌ها در سوزن دوزی

طرح انسان:

این طرح معمولاً روی قالیچه‌ها دیده می‌شود و از آن روی لباس استفاده نمی‌شود.

طرح حیوان:

این طرح ممکن است، نقش حیوانی باشد که در اطراف وجود دارد و مدام آن را می‌بیند و یا تصویری خیالی از یک حیوان زیبا مثل طاووس باشد.

طرح گیاه:

کمبود گل و گیاه در بلوچستان باعث می‌شود که سوزندوزان بر اساس طرح‌های ذهنی خود و با استفاده از اشکال هندسی (مثل: مربع، لوزی، مثلث و یا مستطیل) نقوش گل و گیاه روی پارچه‌ها سوزن دوزی کنند.

اشکال هندسی:

استفاده از اشکال هندسی نه تنها در سوزن دوزی بلکه در بقیه صنایع نیز رواج دارد.

لباس سوزن دوزی شده فرح پهلوی

جشن‌های ۲۵۰۰ ساله از جمله مجلل‌ترین و گران‌ترین جشن‌ها بود که به بهانه‌ی ۲۵۰۰اُمین سالگرد بیان‌گذاری نظام شاهنشاهی به‌دست کوروش کبیر، در زمان محمدرضا پهلوی با تشریفات بسیاری برگزار شد. لباس افراد دربار برای مراسم مختلف جشن بود متفاوت بود. فرح پهلوی – شهبانوی ایران – در این مراسم لباسی سوزن دوزی شده را بر تن داشت که نقش‌ها و طرح‌های آن از فرش های بلوچی اقتباس شده بود (عکس زیر).

در این نوشته سعی کرده‌ایم که توضیحاتی هر چند مختصر در مورد تاریخچه، قدمت،

جایگاه، مواد و ابزار سوزن دوزی بلوچی بدهیم. اگر نظری دارید در پایین همین مطلب آن را با ما در میان بگذارید.